Τον Δήμο Γκίκα, τον γνωρίζουμε μέσα από τις ιδιότητές του: ως δάσκαλο του παραδοσιακού χορού, αλλά και ως υπεύθυνο σε μία σειρά από φορείς. Μεταξύ άλλων, είναι ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Λυκείου των Ελληνίδων της Δράμας και καθηγητής Φυσικής Αγωγής.
Κατά την τριαντάχρονη ενασχόλησή του με τον παραδοσιακό χορό, ο Δήμος Γκίκας έχει παρουσιάσει ερευνητικό έργο όχι μόνο για τη «Σαρακατσάνικη Ζωή», που δείχνει να τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα λόγω καταγωγής, αλλά και τον ντόπιων χωριών της Δράμας, του Παγγαίου, της Καππαδοκίας, της Θάσου και γενικότερα για την ελληνική μουσικοχορευτική παράδοση. Μπορείτε εδώ να μάθετε περισσότερα για αυτόν και την εμπειρία του.
Συναντάμε «ψηφιακά» τον κ. Γκίκα και τον ρωτούμε για την εμπειρία του, την αξία του παραδοσιακού χορού και τη διδασκαλία. Ακούστε εδώ τη συνέντευξη.
Κύριε Γκίκα, καλωσορίσατε στο αντέτι! Πείτε μας πρώτα απ’ όλα, ποια είναι η ειδοποιός διαφορά του παραδοσιακού χορού από άλλα είδη χορού; Δηλαδή, ποια είναι η αξία του; Γιατί κανείς να ασχοληθεί με αυτό το είδος του χορού;
-Δ.Γ.:Ο παραδοσιακός χορός σαν δημιούργημα του λαού είναι ένα πολιτιστικό φαινόμενο πολύ σημαντικό. Είναι βασικό στοιχείο της φυσιογνωμίας του Λαϊκού πολιτισμού στο ευρύτερο πλαίσιο του Ελληνικού πολιτισμού. Η κάθε γενιά παραλαμβάνει ό,τι η προηγούμενη δημιούργησε και παρέδωσε σ΄ αυτήν. Η κάθε γενιά αφαιρεί ό,τι γι΄ αυτήν είναι περιττό, ενώ παράλληλα συνθέτει ό,τι συμβάλλει στην κάλυψη των δικών της αναγκών. Αποτελεί ένα από τα πιο δυναμικά στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού, αποτελούσε ως τις αρχές του 20ου αιώνα ένα θεσμό, ο οποίος έπαιξε μεγάλο ρόλο στην διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και της συλλογικής ταυτότητας της Ελληνικής κοινωνίας στην πορεία της μέσα στον χρόνο. Οι αρχαίοι Έλληνες ύμνησαν το τρίπτυχο, Σώμα, Ψυχή, Πνεύμα ανεβάζοντας το σε πολύ ψηλά επίπεδα, γιατί είχαν αντιληφθεί την χρησιμότητα του χορού και τις δυνατότητες, που έχει σαν μέσο αγωγής και παιδείας. Τα στοιχεία που απαρτίζουν τον παραδοσιακό χορό Λόγος, Μουσική, Κίνηση, έχουν την δυνατότητα να αγγίζουν τον εσωτερικό κόσμο κάθε ανθρώπου! Ο Επίκουρος λέει ότι ΄ο χορός μεγαλώνει την φιλία΄. Ο χορός βοηθά στην κοινωνικοποίηση, στην καλλιέργεια συνεργασίας και ομαδικού πνεύματος, εκμαιεύει στο ίδιο το άτομο πτυχές του εαυτού του, πτυχές που ανήκουν στις γενιές που πέρασαν. Με αυτό τον τρόπο το άτομο παραμερίζει το ΄εγώ ΄ και η παράλληλη ενασχόλησή του με τον χορό του δημιουργεί την αίσθηση της συμβολής και της συνέχισης αυτών που παρέλαβε.
Οι Έλληνες, ως έθνος, συγκροτούνται από πολλές πολιτισμικές κοινότητες, και μάλιστα, κάθε πολιτισμική κοινότητα έχει τους δικούς της τοπικούς χορούς, που διαφέρουν από πόλη σε πόλη ή από χωριό σε χωριό. Πρακτικά, πως γίνεται ένας χοροδιδάσκαλος να γνωρίσει και να διαδώσει με ακρίβεια πολλές χορευτικές παραδόσεις παράλληλα;
-Δ.Γ.: Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Εδώ και αρκετά χρόνια οι φοιτητές στα ΤΕΦΑΑ μπορούν στα πλαίσια των Πανεπιστημιακών τους σπουδών να παρακολουθήσουν την ειδικότητα των Ελληνικών Παραδοσιακών χορών. Στα προγράμματα σπουδών οι φοιτητές διδάσκονται εκτός από το πρακτικό μέρος, χορούς από όλη την Ελλάδα, στοιχεία μουσικής, λαογραφίας, χορολογία και πλήθος άλλων στοιχείων ώστε να μπορέσουν να διδάξουν στην εκπαίδευση καθώς και στην διδασκαλία σε χορευτικούς ομίλους. Έχοντας την παιδαγωγική και διδακτική κατάρτιση προχωρώντας και με προσωπικές καταγραφές και έρευνες κατά τόπους διευρύνουν τις γνώσεις που απέκτησαν από το ΤΕΦΑΑ και επικεντρώνονται στην κάθε περιοχή και την διδασκαλία της. Η προσπάθεια είναι συνεχής και απαιτεί γνώσεις και πολλή δουλειά.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για έναν σύγχρονο άνθρωπο που αποφασίζει να ερευνήσει το σύνολο των χορών μιας πολιτισμικής ομάδας, να φτάσει όσο πιο κοντά γίνεται στην «αυθεντική πηγή»;
-Δ.Γ.: Για να ασχοληθείς με ένα αντικείμενο θα πρέπει να έχεις και τα ανάλογα προσόντα και δυνατότητες. Δεν φθάνουν η διάθεση και η επιθυμία. Η καταγραφή και η έρευνα σε μια πολιτισμική ομάδα και κοινότητα είναι μια μακρόχρονη και απαιτητική διαδικασία που πρέπει να γίνει με αργά και συστηματικά βήματα. Για να κατανοηθούν τα στοιχεία που ερευνούμε θα πρέπει να εξετάζουμε τον χορό σαν μια χορευτική δημιουργία. Σύμφωνα με την ανθρωπολογία του χορού, ο χορός γίνεται το μέσον με το οποίο ο ερευνητής μελετά την ίδια την κοινωνία και τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν το χορό. Τον όρο ΄αυθεντική πηγή΄ αποφεύγουμε να τον χρησιμοποιούμε μιας και στην έρευνα θεωρείτε υπερβολικός και αδόκιμος όρος.
Ποια είναι η αξία της μελέτης της εθιμοτυπίας του παραδοσιακού χορού; Πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζει ένας χοροδιδάσκαλος το εκάστοτε σύνολο των καθιερωμένων κανόνων κατά την επιτέλεση του χορού;
-Δ.Γ.: Όταν λέμε εθιμοτυπία του παραδοσιακού χορού εννοούμε ένα σύνολο κανόνων συμπεριφοράς και ειδικότερα στα πλαίσια επίσημων τελετών (γάμος, βάπτιση, πανηγύρι του χωριού κ.ά). Σε ένα γάμο δηλαδή, πότε πιάνονταν τα Προζύμια, πότε έραβαν τον Φλάμπουρα, ποιος πέρναγε την πρώτη βελονιά στον Φλάμπουρα, ποιο τραγούδι έλεγαν κ.ά. Συμβαδίζει με τα ήθη και τα έθιμα της κάθε κοινότητας σε μια εξελικτική διαδικασία όπου μπορούμε να δούμε τις συνθήκες που τα δημιούργησαν, πως διατηρήθηκαν και πως μπορούν να εξελιχθούν! Οπότε, σύμφωνα με τα παραπάνω, μπορούμε να καταλάβουμε το εύρος της έρευνας, του προβληματισμού, της προσπάθειας και των γνώσεων που πρέπει να έχει ο δάσκαλος και να προχωρήσει στην διδασκαλία κάθε χορού. Πρέπει να αποτελεί αφετηρία της διδασκαλίας του παρουσιάζοντας όσα περισσότερα στοιχεία της εθιμοτυπίας του χορού στους μαθητές του μπορεί για να έχει τα καλύτερα αποτελέσματα.
Παρατηρείται πολύ έντονα τα τελευταία χρόνια, ένα φαινόμενο παραπλήσιο εκείνου της δεκαετίας του ’90, όμως τώρα, αντί για μαζική ίδρυση τοπικών φορέων ή φορέων συγκεκριμένων πολιτισμικών ομάδων, έχουμε σύσταση αυτόνομων φορέων με κύριο σκοπό τη διδασκαλία παραδοσιακών χορών. Αυτό το γεγονός, ενέχει κάποιο κίνδυνο, κατά τη γνώμη σας, ή μόνο ενθαρρυντικό δείχνει να είναι για την «επόμενη μέρα»;
-Δ.Γ.: Η ίδρυση φορέων με κύριο σκοπό την διδασκαλία Ελληνικών χορών είναι γεγονός που εγείρει πολλά ερωτηματικά και προβληματισμούς. Υπάρχουν σωματεία με μακροχρόνια παρουσία στο πολιτιστικό γίγνεσθαι και με μεγάλη προσφορά στις κοινωνίες που δραστηριοποιούνται, που έχουν αφήσει το στίγμα τους μέσα από τις δράσεις τους, την δουλειά τους και τυγχάνουν μεγάλης αποδοχής. Υπάρχουν σύλλογοι με μικρή δράση καθώς και σύλλογοι με μηδενική παρουσία, σύλλογοι σφραγίδα, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται.
Τα μέλη της κάθε κοινότητας , χωριού, πόλης, θα πρέπει να αξιολογήσουν την προσφορά του κάθε φορέα, διαχρονικά, την ποιότητα της δουλειάς του μέσα από το έργο που προσφέρει, τις δράσεις και τις παρεμβάσεις του στην τοπική κοινωνία και στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της περιοχής. Η σύσταση αυτόνομων φορέων με κύριο σκοπό την διδασκαλία των παραδοσιακών χορών τις περισσότερες φορές, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, έρχεται να καλύψει τις προσωπικές φιλοδοξίες για διοίκηση και διδασκαλία χορών από ορισμένους. Δε νομίζω ότι ο υπερβολικός αριθμός μπορεί να θεωρηθεί ενθαρρυντικός. Δεν είναι ποσοτικό το θέμα, είναι ποιοτικό.
Ως απόρροια του προηγούμενου, τις τελευταίες δεκαετίες, λαμβάνουν χώρα αρκετές δράσεις που αφορούν στην έρευνα του χορού. Οι δάσκαλοι χορού πια, πέρα από τα βήματα που δείχνουν, κατά κάποιον τρόπο «επιμορφώνουν» για την λαογραφική και κοινωνιολογική διάσταση του χορού την εκάστοτε χορευτική ομάδα που καθοδηγούν. Πιστεύετε ότι ένας δάσκαλος παραδοσιακών χορών είναι ή πρέπει να είναι πρώτα από όλα δεινός μελετητής, για να μην πούμε ερευνητής;
-Δ.Γ.: Για να επιμορφώσει κάποιος τους μαθητές του θα πρέπει πρώτα να μορφωθεί ο ίδιος! Ποιος θα μιλήσει και θα παρουσιάσει στοιχεία που συνδέονται με τον χορό όταν ο ίδιος δεν τα έχει διδαχθεί και δεν έχει αξιολογηθεί από υπεύθυνους για το επίπεδο των γνώσεων του;! Αν κάποιος επιθυμεί να διδάξει Ελληνικούς χορούς και το έχει μεράκι είναι πολύ εύκολο να το πραγματοποιήσει. Δίνει εξετάσεις, εισάγεται στο ΤΕΦΑΑ, παρακολουθεί την ειδικότητα των Ελληνικών χορών, διδάσκεται όλα εκείνα τα στοιχεία που περιλαμβάνει το πρόγραμμα σπουδών, εξετάζεται, αξιολογείται και είναι έτοιμος να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Άλλος είναι ο ρόλος του ερευνητή και άλλος ο ρόλος του δάσκαλου. Μπορεί κάποιος να ασχοληθεί με την έρευνα χωρίς ταυτόχρονα να ασχοληθεί με την διδασκαλία. Φυσικά ένας δάσκαλος προχωρά στην καταγραφή και στην έρευνα για να διευρύνει τις γνώσεις που έχει αποκτήσει στην ειδικότητα στο Πανεπιστήμιο. Μετά την έρευνα όμως πρέπει να περάσει στην διδασκαλία και εκεί θα πρέπει να υπάρχει παιδαγωγική και διδακτική επάρκεια που μόνο από το Πανεπιστήμιο μπορεί να την πάρει κανείς.
Κύριε Γκίκα, εσείς εδώ και καιρό πραγματοποιείτε με το Λύκειο Ελληνίδων Δράμας διαδικτυακές συναντήσεις. Ποιος είναι ο σκοπός και οι στόχοι αυτής της προσπάθειας;
-Δ.Γ.: Με το «Λύκειο Ελληνίδων Δράμας» μπορώ να πω ότι είμαστε οι πρωτοπόροι των διαδικτυακών συναντήσεων σχετικά με τον Λαϊκό πολιτισμό στην Ελλάδα. Η πρόεδρος μας, κα Άννα Ντινάκη, σε συνεργασία με την έφορο βιβλιοθήκης, κα Φακιολά, οργάνωσαν από τον Νοέμβριο του 2020 διαδικτυακές συναντήσεις Αφήγησης Μύθων-Ιστοριών και λαϊκών παραμυθιών που απευθύνονταν σε παιδιά με εισηγήτρια την κα Φουρναράκη. Με την πρόεδρο μας, κα Άννα Ντινάκη, την έφορο χορού, κα Σουτλή, και με την επιμέλεια και οργάνωση από μέρους μου προχωρούμε με συνέπεια από την αρχή του έτους έως και σήμερα, με εβδομαδιαίες συναντήσεις και ιδιαίτερη θεματολογία που έχει σχέση με τον Παραδοσιακό χορό και τον λαϊκό πολιτισμό, γενικότερα. Πάνω από εξήντα εισηγητές, καθηγητές Πανεπιστημίου, συνάδελφοι καθηγητές Φυσικής Αγωγής- χοροδιδάσκαλοι , ερευνητές, μουσικοί από κάθε γωνιά της πατρίδας μας και τραγουδιστές με μεγάλη προσφορά και παρουσία ο καθένας στον χώρο του φώτισαν και εξακολουθούν να φωτίζουν με τις εισηγήσεις τους άγνωστες πτυχές. ‘Ετσι, μας κάνουν όλους κοινωνούς αυτού του πλούτου γνώσεων και εμπειριών. Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου για όλους τους φίλους από την Ελλάδα και το εξωτερικό για την τιμή που μας κάνουν και την χαρά που μας δίνουν να παρακολουθούν τις διαδικτυακές συναντήσεις κάνοντάς μας να συνεχίσουμε με περισσότερη όρεξη. Έχω οργανώσει και επιμεληθεί διαδικτυακές συναντήσεις από την αρχή του χρόνου επίσης με τον «Σύλλογο Εβριτών Ν. Καβάλας» καθώς και με τον Πολιτιστικό και Φυσιολατρικό Σύλλογο «Το Μικρό Καζαβήτι» με θεματολογία που έχει σχέση με τη Θράκη και τη Θάσο αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα.
Πέρα από χοροδιδάσκαλος, κατέχετε ιδιότητες βαρύνουσας σημασίας, άρα και ευθύνης, σε αρκετούς φορείς. Ποια προσόντα και ικανότητες θεωρείτε ότι χρειάζονται να έχουν όσοι κατέχουν αντίστοιχες θέσεις, όπως εσείς του Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Λυκείου Ελληνίδων της Δράμας, για παράδειγμα;
-Δ.Γ.: Ο κάθε άνθρωπος καθ΄ όλη την διάρκεια της ζωής του δρα, κρίνεται και αξιολογείται συνεχώς. Οι γνώσεις σχετικά με το αντικείμενο, η όρεξη για δουλειά - λίγα λόγια, πολλά έργα-, η συστηματική έρευνα, οι σκέψεις και η υλοποίηση προγραμμάτων και δράσεων, οργανωτικές, διδακτικές και παιδαγωγικές ικανότητες, καθώς επίσης αγάπη και σεβασμός στον λαϊκό πολιτισμό…Αυτά νομίζω είναι τα στοιχεία που χρειάζονται.
Κύριε Γκίκα, σας ευχαριστούμε. Ευχόμαστε καλή συνέχεια στο έργο σας!
-Δ.Γ.: Εγώ ευχαριστώ για την φιλοξενία σας και εύχομαι ευόδωση των στόχων και σκοπών κάθε σας προσπάθειας.
