Αν κανείς προσπαθούσε να εντοπίσει γύρω του σύγχρονους ανθρώπους – γυναίκες - προμάχους, αργά ή γρήγορα, θα συμπεριελάμβανε στη λίστα του και την Ανδρομάχη Μπούνα. Εμείς, τη γνωρίζουμε μέσα από την ιδιότητά της ως δασκάλα παραδοσιακών χορών. Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για την ίδια και την εμπειρία της, μέσα από το προφίλ της στο αντέτι, εδώ.
Η ιδιότητα αυτή όμως, δεν είναι αρκετή για αυτήν. Και πως θα μπορούσε άλλωστε; Αφού ακαδημαϊκά, ερευνητικά, επαγγελματικά, μάχεται κατά της «ταμπέλας». Η Ανδρομάχη Μπούνα έχει πλούσιο έργο: επιμορφωτικό, συγγραφικό και σε μία ρεαλιστική βάση: ανθρώπινο. Αφού, τα ενδιαφέροντά της επικεντρώνονται σε θέματα γύρω από την κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, της οικογένειας, του φύλου και της παιδικής ηλικίας. Αλλά και γύρω από τη διαμόρφωση της έμφυλης ταυτότητας, τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, τη σχολική βία και πολλά, πολλά άλλα.
Είναι μία γυναίκα που μάχεται για τη γυναίκα, όχι ως δειλή ιδεολόγος, αλλά ως σύγχρονη επαναστάτρια με εργαλεία της την έρευνα, την ανθρώπινη επαφή, τη φιλοπεριέργεια, την ανθρωπολογική ανάλυση και σίγουρα, με το ύψιστο όλων: τη Γνώση.
Έχουμε τη χαρά και την τιμή να τη συναντούμε «ψηφιακά» και να συζητάμε για όλα. Από λίγο. Καθώς θέλουμε να μείνει χώρος για επόμενες χαρές. Ακούστε εδώ τη συνέντευξη.
Μάχη, καλωσόρισες στο αντέτι! Πρώτα από όλα, σε καλωσορίζουμε με την ιδιότητά σου ως δασκάλα παραδοσιακών χορών, αυτή που «μοιράζεσαι» μαζί μας. Που εντοπίζεις την αξία στη διδασκαλία του παραδοσιακού χορού;
-Α.Μ.: Καλώς σας βρήκα χαίρομαι και ταυτόχρονα σας ευχαριστώ για την ένταξη μου στο ψηφιακό σας δίκτυο παράδοσης & πολιτισμού. Πραγματικά με έχετε γνωρίσει με την ιδιότητα της δασκάλας παραδοσιακών χορών, ωστόσο για να σας απαντήσω στο ερώτημα σας να αναφέρω και την ιδιότητα μου ως κοινωνική ανθρωπολόγος που η επιστήμη μου υποστηρίζει πως η διδασκαλία δεν περιορίζεται στην απόκτηση μονάχα δεξιοτήτων αλλά και στη σύνδεση του κάθε χορού με την τοπική ιστορία. Αυτή είναι η αξία στη διδασκαλία του παραδοσιακού χορού… Οι παραδοσιακοί χοροί άλλωστε είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και όχι μια σειρά από βήματα.
Δε σου κρύβω ότι νιώσαμε έκπληξη όταν διαπιστώσαμε ότι είσαι «βιωματική» δασκάλα, διαβάζοντας το βιογραφικό σου. Έκπληξη γιατί, από την ακαδημαϊκή σου πορεία, δείχνει να πιστεύεις ότι για να επίσταται κανείς ενός αντικειμένου, δεν αρκεί να είναι εμπειροτέχνης. Υπάρχει, θεωρείς, χάσμα μεταξύ όλων όσοι έχουν πρωτογενή βιώματα και ακούσματα από εκείνους που δεν τα έχουν, όμως σπουδάζουν τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς και έπειτα διδάσκουν;
-Α.Μ.: Όπως ανέφερα μόλις πριν, οι σπουδές μου αφορούν την κοινωνική ανθρωπολογία, είναι άρρηκτα δηλαδή συνδεδεμένες με τον πολιτισμό και την ανάλυση αυτού. Έτσι το βίωμα μου με την επιστήμη συναντήθηκαν και καθόρισαν την πορεία μου σε αυτό το αντικείμενο. Ο παραδοσιακός χορός άλλωστε αποτελεί ένα σύνολο επιτελέσεων μεταξύ αλληλοδιαπλεκόμενων πεδίων στο πλαίσιο των οποίων οι άνθρωποι διαπραγματεύονται το περιεχόμενο της παράδοσης μέσα από τις χορευτικές διαδικασίες. Έτσι η διεπιστημονικότητα και η συνεισφορά τοπικών βιωμάτων είναι πάντα ευπρόσδεκτες έως και απαραίτητες.
Από τη μία η γυναίκα ακαδημαϊκός και συγγραφέας και από την άλλη η νέα γυναίκα που ψάχνει να μάθει μέσα από μαρτυρίες των πιο απαίδευτων ανθρώπων. Αλήθεια, πως συνδυάζεις τις ιδιότητές σου; Πως μπορεί κανείς να εξελίσσεται ως άνθρωπος ενώ παράλληλα δε στρέφει τα μάτια του από τον παλιό τρόπο ζωής, από το χωριό, από το «παραδοσιακό», με ό,τι αυτά συνεπάγονται;
-Α.Μ.: Η ανθρωπολογία, από τον ακαδημαϊκό χώρο που προέρχομαι, μελετά για παράδειγμα τους τρόπους πρόσληψης και βίωσης του χορού από τους ανθρώπους που χορεύουν. Δεν περιορίζεται στη μελέτη του πολιτισμικού νοήματος και του περιεχόμενου της συγκεκριμένης δραστηριότητας αλλά υιοθετεί τον χορό ως πρίσμα για τη μελέτη των εκάστοτε κοινωνικών σχέσεων και πολισμικών προτύπων. Εκ των πραγμάτων δηλαδή συνδέω το γνωστικό μου υπόβαθρο με αυτό της κοινωνικής πραγματικότητας.
Υπάρχει η τάση να «επιστρέφουμε στις ρίζες». Κάποια στιγμή είχε γίνει και μόδα. Εσύ, γιατί πιστεύεις ότι ενώ τα ερεθίσματα της κοινωνίας τείνουν να μας ομοιογενοποιούν με γεωμετρική πρόοδο, οι νέοι άνθρωποι τείνουν να ασχολούνται με το «παλιό» που άλλοτε το θεωρούσαν αναχρονιστικό, ξεπερασμένο;
-Α.Μ.: Η παράδοση είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο για κάθε τόπο. Εμπεριέχει το παρελθόν, την ιστορία και θέτει τις βάσεις για το αύριο. Η διατήρηση της παραδοσιακής κληρονομιάς είναι ευθύνη και καθήκον όλων μας προκειμένου να μην απολέσουμε την ταυτότητά μας και η εμπλοκή των νέων σε μία τέτοια στροφή προς τις ρίζες μας αποτελεί πολύ ευοίωνο και αισιόδοξο γεγονός για τη διάδοση και τη διατήρηση της παράδοσής μας.
Ερχόμαστε στο συγγραφικό σου έργο. Βλέπουμε εκτός των άλλων και μία σειρά βιβλίων που αφορούν αποκλειστικά στο Κεράσοβο Κονίτσης, από όπου κατάγεσαι μητροπλευρικά. Σωστά;
-Α.Μ.: Ναι πολύ σωστά. Η μητέρα μου κατάγεται από την Αγία Παρασκευή (Κεράσοβο) Κονίτσης. Όλες οι παιδικές μου μνήμες προέρχονται από το χωριό. Λόγω της διαμονής μας επίσης στα Γιάννενα διευκόλυνε τις εβδομαδιαίες επισκέψεις μας στο χωριό. Εκτέθηκα από πολύ μικρή ηλικία στο διάβασμα και στους παραδοσιακούς χορούς. Ο θείος μου o Βασίλης Κιτσάκης είχε γράψει το πρώτο βιβλίο με αναφορά το χωριό μου Αγία Παρασκευή (Κεράσοβο) Κονίτσης και έζησα πώς είναι να κοπιάζεις και να δημιουργείς ένα βιβλίο. Κάθε φορά που αναζητούσα μια πληροφορία για το χωριό μου ανέτρεχα στο βιβλίο αυτό, όπου είχε πια τη χρήση ενός εγχειριδίου. Όσο περνούσαν τα χρόνια και έπειτα από πολλές διηγήσεις από γυναίκες του χωριού, ένιωσα την ανάγκη να καταγράψω τις προφορικές τους ιστορίες και να δημιουργήσω το πρώτο μου βιβλίο Η Κερασοβίτισσα Μάνα. Ούσα επηρεασμένη από το ερευνητικό μου αντικείμενο, την ταυτότητα φύλου, αποφάσισα να αποτυπώσω αυτές τις ιστορίες και σε χαρτί και να δώσω μέσω αυτών των καταγραφών τροφή για σκέψη σχετικά με τον ρόλο τής γυναίκας και της ιδιότητας της ως νύφης, για το βιβλίο δηλαδή που συζητάμε σήμερα.
«Κερασοβίτισσα Μάνα», «Κερασσοβίτισσα Νύφη» και «Κερασοβίτης άνδρας». Από τις αφηγήσεις ζωής που κατέγραψες, σε ποιο βαθμό, τελικά, πιστεύεις ότι έχει εξελιχθεί η θέση της γυναίκας στις κλειστές κοινωνίες, από τότε (σ.σ. 1926-1982) έως σήμερα;
-Α.Μ.: Η σύγχρονη Νύφη μιας και συζητάμε για την Κερασοβίτισσα Νύφη, πια ακολουθεί τις κοινωνικές αλλαγές του γάμου. Στη σύγχρονη εποχή δεν υπάρχουν τα τυπικά ήθη και έθιμα, υπάρχει ελεύθερη επιλογή του συντρόφου, καταργήθηκε ο θεσμός της προίκας για παράδειγμα. Τις ετοιμασίες του γάμου, τον στολισμό, το κέρασμα, δεν τις αναλαμβάνουν πια οι αδελφοφτές αλλά οργανωμένα γραφεία· σπάνια υπάρχει ζωντανή μουσική και γυναίκες του χωριού να τραγουδήσουν τη Νύφη, ενώ τα επιλεγόμενα τραγούδια είναι κατά πλειοψηφία τραγούδια της εποχής και λιγότερο της δημοτικής παράδοσης. Η παραδοσιακή κουλούρα αντικαταστάθηκε με τις πολυώροφες τούρτες, το κεντημένο νυφικό της Νύφης από τη γιαγιά της αντικαταστάθηκε από νυφικό από οίκο μόδας.Οι αλλαγές του γάμου και της οικογενειακής ζωής δεν αφορούν μόνο τη Δύση αλλά όλον τον κόσμο. Σημαντικό ρόλο στις αλλαγές που σημειώνονται στον γάμο και στην οικογενειακή ζωή έχουν παίξει δύο εξελίξεις. Αρχικά η αυξανόμενη προσδοκία για αμοιβαία αγάπη στον γάμο και η μειούμενη δυνατότητα των ανδρών να επιβάλλουν τη θέλησή τους στις γυναίκες.Οι γυναίκες λοιπόν διαμορφώνονται μέσα σε δομές τέτοιες που τους υποχρεώνουν να ενσωματώσουν την άποψη της μητρότητας και να θεωρούν πως αυτοβούλως, ελεύθερα, οδηγούνται να επιλέξουν αυτό που τους ταιριάζει. Αυτό που τους ταιριάζει δεν είναι τίποτα άλλο από αυτό που αναγκάστηκαν να νομίζουν ότι είναι για αυτές. Έχουν σωματοποιήσει τον έμφυλο διαχωρισμό – δηλαδή δεν είναι συνειδητό.
Οι μαρτυρίες των «γυναικών – νυφών», όπως αναφέρονται στο βιβλίο σου «Κερασοβίτισσα Νύφη», είναι αποκαλυπτικές. Αναρωτιέμαι αν η κατάργηση ενός προικοσύμφωνου για την επιτέλεση ενός γάμου, για παράδειγμα, είναι ικανή να ανατρέψει τη γενική στάση της κοινωνίας απέναντι στον γάμο και ειδικά στη θέση της γυναίκας στο γάμο. Νομίζω ότι αυτή η νοοτροπία που αποκτούν τα μικρά κορίτσια που διαμένουν σε μικρές πόλεις ή χωριά, ότι ο γάμος είναι στόχος ζωής, διαιωνίζεται. Εσύ τι πιστεύεις;
-Α.Μ.: Η πιο διαδεδομένη κοινωνική κατασκευή είναι αυτή της συντροφικότητας και της οικογένειας. Για παράδειγμα, πόσες φορές δεν μας έχουν πει ή δεν έχουμε διαβάσει πως ο γάμος είναι ο προορισμός του ανθρώπου –πόσο μάλλον της γυναίκας– οπού μέσω αυτού ολοκληρώνεται ο σκοπός τής γυναικείας της ύπαρξης. Ο γάμος, λένε άλλοι, είναι αντίδοτο στη μοναξιά· αν αποφασίσεις να γίνεις γονιός, πρέπει να θυσιαστείς για το καλό των παιδιών σου· όσοι δεν αποκτούν παιδιά, ενώ δεν έχουν κάποιο σωματικό κώλυμα, κάποτε θα το μετανιώσουν. Η ανατομία και φυσιολογία των γυναικών, που ταυτίζεται με το βιολογικό πεπρωμένο τους ως μητέρων και τροφών, είναι αυτή που καθορίζει την κοινωνική τους θέση και αξία. Ακόμα κι αν μια γυναίκα δεν έχει παιδιά, η αναπαραγωγική της δυνατότητα υπαγορεύει την κατάσταση της υγείας της, ή μάλλον της έλλειψης υγείας της. Νόσος που από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 έχει συνδεθεί στην ιατρική βιβλιογραφία με τον τρόπο ζωής των «γυναικών καριέρας» που επιλέγουν να μην κάνουν παιδιά... Αυτός ο «φυσικός προορισμός» των γυναικών να γεννήσουν και να αναθρέψουν παιδιά ανάγεται σε καθοριστικό παράγοντα της σωματικής και διανοητικής τους κατάστασης, τόσο των φυσιολογικών δυνατοτήτων τους όσο και των κοινωνικών καθηκόντων τους. Είναι ακριβώς η αναπαραγωγική αποστολή που τις περιορίζει στο «φυσικό» τους πεδίο δράσης που είναι ο ιδιωτικός χώρος του σπιτιού και της οικογένειας.
Κλείνοντας, τι διαβλέπεις για την επόμενη μέρα σε ατομικό και πολιτιστικό επίπεδο; Μετά τον εγκλεισμό, τον περιορισμό της δράσης και της κοινωνικής συναναστροφής…
-Α.Μ.: Σίγουρα η πανδημία αυξάνει την αγωνία για θέματα όπως η υγεία, η ασφάλεια ή τα χρήματα, ενισχύει ακόμα περισσότερο τις (προϋπάρχουσες) εντάσεις, ενώ και η εφαρμογή περιοριστικών μέτρων αναδεικνύει επίσης (προϋπάρχουσες) πιέσεις. Τονίζω το προϋπάρχουσες γιατί οι ιδέες μας ιδιαίτερα για τα έμφυλα στερεότυπα που συζητάμε δεν θα αναγεννηθούν ξαφνικά μετά την πανδημία και τον εγκλεισμό αλλά όπως είπα προϋπάρχουν, για παράδειγμα είναι απογοητευτικό στη σύγχρονη εποχή – και προ πανδημίας να πιστεύεται πως οι γυναίκες δεν μπορούν να υπάρξουν σε άλλη μορφή από αυτή της νύφης, της μητέρας, της μέλλουσας μητέρας και μετά της γιαγιάς. Γιατί τα ζευγάρια που αποκτούν πολλά παιδιά θεωρούνται ευλογημένα σε αντίθεση με εκείνα που παραμένουν «άτεκνα».
Αν θέλουμε λοιπόν να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα σας πρέπει να αλλάξουμε τους τρόπους με τους οποίους «κάνουμε» τον κόσμο, κατασκευάζουμε τον κόσμο – δηλαδή τη θεώρηση του κόσμου και τις πρακτικές που χρησιμοποιούμε για να «παραχθούν» και «αναπαραχθούν» οι κοινωνικές ομάδες.
Μάχη, σε ευχαριστούμε για το χρόνο, για το μοίρασμα και για τον αγώνα σου. Ευχόμαστε καλή υγεία, εποικοδομητικές έρευνες και διαχρονικό ταξίδι στα βιβλία σου!
-Α.Μ.: Θα ήθελα κι εγώ να σας ευχαριστήσω για το ενδιαφέρον σας να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα και είναι τιμή μου που συνομιλώ μαζί σας. Καλή συνέχεια και στο δικό σας έργο.
